Pageviews

Monday, December 20, 2010

कथा-घुमाउने चौतारीमा काभ्राको



उहिले यहाँ
ठू…लो काभ्राको बोट थिएछ नाति...
......
चौतारीमा पिँडालुपातको भारी बिसाएर
कथाको तान बुन्न थाल्नु भो युमाले;
......
तीन्टा ला…मो ला…मो नाम्लोले नि नभ्याउने
कस्ता बौलाहा आँधीहुरीले नहल्लने
बाढी-पहिरोले बगाउन नसक्ने
काभ्राको बोट- त्यो !
जीवनको मैनाम रे गाउँलेहरुको
शक्तिको मुरुम्सित्लाङ रे बस्तीहरुको ।
......
झोलुङ्गे पुलजस्तो आकासलाई छुने टुप्पामा जून झुल्किन्थ्यो...
दिनहरु नाप्थे त्यसको छायाँमा खेतालाहरु...
पात खस्दा उभौली अरे
पात पलाउँदा उधौली अरे
रैथानेहरुको आदिम सभ्यता भन्नु त
त्यहीँ काभ्राको रुख हो रे !
.......
दशतिर झाँगिएका हाँगाहरु
फक्ताङलुङ हिमाल पो ताकेको हौ ! ठूलो हाँगाले
सत्रतिर ओच्छिएर जराहरु
चोःत्लुङतिर मोडिएको हौ ! मूलजरा
हातमा हात समाई हा कि हा…गोलाकार
गोडा-चालमा गोडा-चाल मिलाई भिरेर च्याब्रुङ बुरुङ… बुरुङ…
प्रेमको महा-उत्सव काभ्राको फेदमा...
नाति !
काभ्राको जरानेर मगमगाउँथेछ आदिम साम्यवाद
काभ्राको टुप्पा भन्नु त कर्याङकुरुङहरुको साङ्ग्रीला राज्य रे !

...तर सुन नाति !
विक्रम सम्वत् कति सालमा हो, उहि…ले;
तिम्रो बाजेको बाजे-को पनि बाजेले देखेछ सपना
लुम्…लुम्…काड्याङ…कुदुङदुङ दुङ… दुङ…हा?याक् !
चट्याङले काभ्रा ढलेको दुःस्वप्न !
विपनामा त काभ्रामाथि उम्रेको थियो रे
पीपलको तीनपाते विरुवा पो जङ्गली बिरालोको गुहुमा
.......
हावा आइरहेछ चौतारीमा सिरिरिरिरि…रिरिरि…रिरि…रि...
कथादेशमा छौँ जो युमा-नाति
कि म कथा सुन्दासुन्दै आफैँ काभ्राको रुख भइसकेको छु
त्यसपछि के… भएछ हँ… युमा ?
......
केमात्र भएन तब-
काभ्रामा जरा हाल्यो नि पिपलले
काभ्रा मर्दै गयो बिस्तारै
पीपल ठूलो-ठूलो हुँदै गयो
एकदिन-
बोक्रा र धोन्द्रा मात्र भयो काभ्रा
काभ्राको धोन्द्राभित्र अस्मट जोवन भयो पिपल पो
तर काभ्रा थिचिमारेर हावामा नाचिबस्दा पिपल
यो त काभ्रै हो भन्ठाने काभ्राका सन्तानहरुले !
........
अँ सुन् ! काभ्रा ढलेपछि त
ढल्यो रे तन्नेरी तरुनीको हिमालजस्ता मुस्कान
खेलौनासरीमात्र भए रे नानीहरु
बुढापाकाका मुन्धुम ढल्यो रे
मन ढल्यो रे देश ढल्यो रे
मात्र दुःखले जन्म लियो गाउँमा
मात्र भोक तिर्खाले अवतार लियो देशमा;
........
पिपलले काभ्रा थिचिमारेपिछ
सुरु भको रे थिचोमिचो र शोषणदमनको संस्कृति
.....
पिपल पहेँलै झाँगिदै गएपछि
बनाइएछ वरिपरि यो घुमाउने चौतारी
लगाइएछ नरमेध महायज्ञ
र रगत चढाउन थालिएछ प्रत्येक विहान
त्यहीँबाट सुरुभएको रे नाति ! इतिहास ईष्र्या डाहीको…
......
जब काभ्राको रुखमा शुरु भयो इतिहास पिपलको
तब मानिसमा घृणाको जन्म भएको रहेछ
रिसको जन्म भएको रहेछ
युद्धको जन्म भएको रहेछ
… … …
ना… ति…
यसरी लामो श्वास तानेर-
कथा केही छिन बिसाउनुभयो युमाले !
......
कथा तमरभन्दा लामो छ
सुँगुरलाई चारो दिनेबेला भो जाऊँ हिँड घर…
......
भारी बोक्ने पालो मेरो थियो
मेरो अघिअघि लौरो टेक्दै युमा कथा भनि नै रहनुभको थियो-

...नाति ! त्यो चौतारीमा
दौडँदादौडँदैका कति घोडचढी तानाशाहहरु रोकिए र थकाइ मारे
पिपलको जरामा बाँधेर घोडाहरु
मृत्युको कहाँलीलाग्दा सुसेली हाले…।
… … …
नाति ! त्यो घुमाउने चौतारीमा
जति थकाइ मेटेपिन
हाम्रो थकाइ मर्दैन है !…
… … …
नाति ! त्यहीँ पिपलको हाँगामा हो
तिम्रो चेप्जु बाजेलाई झुण्ड्याएर भाला रोपिएको
त्यहीँ झरिल्लो ढुङ्गा हो
दुई जिउकी तिम्रो चेप्जु बोजूलाई
उचाल्दै पछार्दै भुँडी फोरेर मारिएको…
(2065\66)

Sunday, December 12, 2010

अरु सम्बोधन



स्व.स्वप्निल स्मृति

महोदय !
सर्कस-घर होइन देश
न समय
बादशाहको शालिक नै हो ।

तिम्रो हातमा छ
जो हस्तिनापुर र महाभारतको युद्ध सुन्दरी
अनि तिम्रो हातमा छ
उत्तराधुनिक 'रिमोट कन्ट्रोल'
जसले तिमी नचाइरहेछौ- पेशेवर वेश्या शान्ति ।

तिम्रो हातमा छ- िहंस्रक राज-झट्टी
र ठान्दो हौ- यही हो अन्तिम जादुमय छडी
लासहरुको चाङ
चाङमाथि चाङ
चाङहरुको दरबारमा
जुन छ वैदिक साम्यवादको गद्दी
होत्यहीँ आसीन छौ तिमी- जङ्ली ॠषिमुनि झैँ ।

तिम्रो हातमा छ- नरभक्षी बन्दुक
सँङ्सँगै एउटा कुरुप कला
तर आफू शाकाहरी हुँ आदेश-बक्सको
ठूल्ठूला होर्डिङबोर्डहरु झुन्ड्याएका छौ-
टोल-टोलका बधशालाहरुमा।

तिम्रो हातमा छ- गीता
र अज्ञात यौवनाको बालात्कारपछि
तत्काल हत्या गरेको रक्तमुछेल छुरी ।

जुन तिम्रो हातमा छ-
एक टक्रा सुकिलो खादा
राजकीय अभिनन्दनमा
उही बलात्कृत यौवनाका बुबाहरुबाट समर्पित
महोदय !
हाम्रो हातमा केही छैन
यो देशको एकमुठी माटोसम्म…
तर तिम्रो हातमा धेरै छ ।

सबैभन्दा घृणित त
तिम्रो हातमा छ- राष्ट्रिय झन्डा
जो हो तिम्रो गुप्ताङ्ग छाप्ने हतियार
मानिदिऊँ-
राष्ट्रियता तिम्रो कामुकता
अनि राष्ट्रहो तिम्रो गुप्ताङ्ग ।

तिम्रो अभिमान सोहोरिएको
तिम्रो महत्वाकाङ्क्षा पोको परेको
एउटा पुरातात्विक टोप
चाहे त्यो हाम्रो पाइतालामुनि होस्
चाहे त्यो तिम्रो शिरैमा होस्
जसको कुनै मतलब छैन हामीमा
होत्यो समेत तिम्रै हातमा छ ।

महोदय !
हिरामोति धनसम्पत्ति फौज
मानिदिऊँ- ब्रम्हको अण्ड नै
सबै-सबै तिम्रो हातमा छ
तर तिम्रै दुर्भाग्य !
तिम्रो हातमा छैन जनता र समय
तिम्रो आयुसमेत हाम्रो हातमा छ ।

हो खाली छन् हाम्रा हातहरु

बुभुनू महोदय !
सबैभन्दा डरलाग्दो
सबैभन्दा सिर्जनशील
सबैभन्दा परिवर्तनकामी
त खाली हातहरु नै हुन्छन्
जब भरिनेछन्-
केही थोकले हाम्रा हातहरु
सम्झिनू !
त्यतिखेर तिम्रो हातमा
के हुनेछैन के हुनेछ ।

(ऐतिहासिक जनआन्दोलन 0६२/६३ मा रचित एवं वाचित)

Tuesday, December 7, 2010

पश्चिम क्षितिजबाट...



क्षितिजपारि आकाश गर्जिन्दा
क्षितिजपारि बिजुली चम्किँदा
आमालाई सम्झिन्छु,

एकोहोरो हेरिरहन्छु पूर्वीक्षितिजतिर...

त्योभन्दा पर मेरो देश छैन
त्योभन्दा उता मानिसको बस्ती छैन
एकटक हेरिरहन्छु -
घरतरुलको लहराले घोचा नाघेर जंगलतिर हेरिरहेझैँ...
आँगनमा बिस्कुन उठाउँदै छन् कि आमा
हाँडीमा मकै-भटमास भुट्दै छन् कि आमा
जंगलमा मर्चाको दबाइ खोज्दैछन् कि आमा

सपनामा पनि लखेट्छ सर्पले
विपनामा पनि लेखेट्छ सर्पले
'आमा !'भनेर ब्यूँझन्छु
घरमा सर्पदेवता रिस्सियो िक !
विपनामा पनि रुख ढल्छ यो देशमा
सपनामा पनि रुख ढल्छ यो देशमा
गाउँमा आमाअघिल्तिर झारफुक गर्दै बसेको छ कि देवारी
खरानी ओढेर सेताम्यै खोक्दै रगत बसेकी छिन् कि अगेनोनेर आमा

दुःखको रौँ गन्दागन्दा
गनेको छुइना-
घर छोडेको कति वर्ष भो ?
ए...त्यो यासोक बजारमा
सङ्पाङ्भे तन्नेरीहरुसँगआमा धाननाच्न उभिँदा
म छोरा शर्माएको हिजोजस्तो लाग्छ...

हाट जाने बाटो आमाले चिनाउनुभो
मूलबाटो बाटो आमाले चिनाउनुभो
लाठे भएपछिको एकदिन
पश्चिमतर्फ भन्किगएका माहुरीहरु देखाएर
'लु भन्किगए है !' भनेर
विरक्तिन्दै माहुरी भन्किनुको अर्थ चिनाउनुभो...
बा ! त्यही माहुरीहरुसँगै मेरो आत्मा भन्किएर
म यो ठाउँमा आइपुगेको हो !

यो अर्कैको देशबाट
सुदुरबाट
पूर्वीक्षितिजतिर फर्किँदा
पश्चिम क्षितिजसम्म
मेरो छायाँको पुल टाँगिन्छ लामो न लामो...
स्मृतिको तान टाँगिन्छ लामो न लामो ...

पर्वतको चुचुरामाथि उदाउँदा घाम
पर्वतको चुचुरामाथि उदाउँदा जून
बादलमा फक्रिएर आउँछ मेरी आमाको सूनको फूल...
मेरो अनुहारमा चम्किएर आउँछ मेरी आमाको अनुहारको प्रतिविम्ब
कि मलाई 'मानिस' बनाउन भनी
बुबाले बेचेको मेरी आमाका त्यो सुनको फूल
आकाशमा घामजून भएछ...

सम्झिन्छु-
आमा र बुबा जिस्किदाखेिर
आमाको काखमा टाँसिदै रोएको हिजोजस्तो लाग्छ
'तिमीलाई छोडेर पोइला जान्छु अनि कोसँग सुत्छस्'
आमाले मलाई त्यतिकै डर देखाएको मेरो आँखामा झलझली छ
कि म जीवनका सम्बन्धहरु टुक्रिएर
यो ठाउँमा पोइला आएको हुँ ?
कि म नजाने बाटो हिँडेर
नफर्किने बस्तीमा आइपुगेको हुँ ?

अर्कै देशबाट...टाढाबाट...
एकोहोरो हेरिरहन्छु पूर्वीक्षितिजतिर म...
मेरी आमासँग नभेटेको कति भो ?
कसरी यो देश यति सुदूर भो ?
कि यो देशबाटमेरो देश पुग्न
यो दुई दिनको जिन्दगीमा
दुई दिन दुई रात लगाउँछ रात्रीबसले,
त्योभन्दा पर मेरो देश छैन
त्योभन्दा पर मेरो जानेठाउँ छैन ।

लिम्बूभाषाबाट अनुदित)

Monday, December 6, 2010

काग


विहान-
कुमाइ बाजेको घरको धूरीमा कराउँछ काग
'अमेरिका ! अमेरिका !!'
खुशी छ बाजे-छोरीज्वाइँले पाएका छन् अमेरिकामा ग्रीनकार्ड

दिउँसो-
कार्की नी भाउजुको थारो भैँसीको घाम ताप्नेमा बसेर
कराउँछ काग- 'प्रजातन्त्र ! प्रजातन्त्र !!'
यसपालि पनि भर्ना नहुने भो भैँसी
भाउजु दुखित छन्

बेलुकी-
सुब्बासाब्को किपट टाँकीको रुखमा
कुस्ती खेलिरहेछ चिबेचरासँग
रकेट झैँ कान्लामाथि कान्लामुनि उडिउडी
कराइरहेछ–'आतङ्कवाद ! आतङ्कवाद !!'

जे होस् कागले आफ्नो नाम काडिरहेछ... 

Friday, April 2, 2010

लेखक

ठीक यतिखेर भने
म पनि केही न केही नलेखी रहन सक्दिन ।

जब कि-
अखबारमा साभार छ
उहीँ निरो र बाँसुरीको कथा
प्रेमीहरु लेखिरहेछन्
खिर्राको पातमा तप्तप्…।
आजीवन ट्राजेडी
आँखा चिम्लेर सिपाहीहरु लेखिरहेछन्
गृहयुद्धको दैनिकी
न्यायाधीसहरु- ल्यापटपमा लय मिलाइरहेछन्-श्रृङ्खलामय फाँसीको
भने
मसमेत केही न केही लेखिरहेको छु ।

विक्षिप्त केही संवेदनाहरु
जिजिविषाबाट राजीनामा-पत्र लेखिरहेछन्
डाँकुहरु लेखिरहेछन् शान्तिको प्रतिवेदन
रङ्ग्याएर उल्टो झुण्ड्याएका छन्-
बच्चाहरुले प्यारो देशको कार्टुन
जासुसले नोट गर्दैछ ठीक यतिखेर
'व्ल्याक लिस्ट'मा मेरो नाम
भने
आफैँ अनुमान गर्नुहोस्
म के लेखिरहेको छु-

धर्तीमा कोरिएका छन्-
जसरी नदीहरु गोरेटाहरु नागबेली
जस्तो किसानले पट-बाँझोमा
'भर्जिन' धर्का तान्छ हलोले
चट्ट्याङ पर्दा कस्तरी क्षितिजमा
युगीन दस्तखत गर्छ-बिजुलीले
जरुर म केही न केही लेखिरहेको छु…

Friday, March 5, 2010

संसारको सबैभन्दा खराब मान्छे मै बन्न चाहन्छु ।


बिमला तुम्खेवा नेपाली कविताका क्षेत्रमा चर्चित र लोकपि्रय युवा कवि । साहित्यमा राजनीतिक विचारको उपस्थितिलाई ठाडै इन्कार गर्ने उनी साहित्यलाई स्वयंमा विचार मान्छिन् । प्रेम उनको लेखनको 'सदाबहार' विषय र प्रेमलाई सशक्त सुन्दर र अतृप्त रुपले लेख्न सक्ने एकमात्र कवि पनि उनी नै हुन् । उनका बिमला तुम्खेवाका कविताहरु नदी छाल र तरङ्गहरु र संस्मरण बूढो रुखको कविताकृति प्रकाशित छन् । कहिले तबला वादनसँगै एकल कविता वाचन गरेर त कहिले काठमाडौ पशुपतिनाथको कैलाश डाँडामा जोगीसँग भाङ खाएर चर्चामा आउने उनी लेखनसँगै महिला अधिकारकर्मीका रुपमा समेत परिचित छिन् । बिमलालाई अब छिट्टै नेपाली साहित्यले आख्यानकारका रुपमा समेत पाउने छ केहीवर्षअघिदेखि उपन्यास लेखिरहेकी उनी अहिले आफनै उपन्यासको कुनै मध्यपृष्ठतिर रोकिएर बसेको बताउँछिन् । प्रस्तुत छ उनीसितको कुराकानी ।

केही वर्षअघिदेखि उपन्यास लेखनमा रहेको बताउँदै आउनुभएको थियो कहाँ पुर्याउनुभो त ?

लेख्दैछु । पात्र यति पिाचे परेछ कि १० पेज लेखिसक्दा बीसपल्ट रुन्छ । मेरो भावना नै रुन्चे हो कि 'क्यारेक्टर' नै रुन्चे हो म अलमलमा परिरहेको छु । क्यारेक्टर अहिले तेर् हथुमको ओख्रे गाउँमा गएर बसेको छ । ऊ माथि मेरो 'फिलिङ्स' हावी भएको भए म त्यसलाई चयात्न चाहन्छु । किनभने ऊ नेतृत्वदायीतवरले आओस् भन्ने हो । अबको लेखनमा त्यो हुनुपर्छ मैले चाहेको पनि त्यै हो ।

पात्रको थोरै परिचय दिन मिल्छ ?

मेरो कविता सङ्ग्रह नदी छाल र तरङ्गहरुको एउटा कविता 'हजार सपना र मनमाया' कविताकै पात्र हो त्यो । पात्र चाहिँ 'ट्रेडिशनल' छ । जवान लिम्बुनी हो । लिम्बू संस्कृतिबाट आएको हो । उसको यौन र मनोविज्ञानलाई इङ्गित गरेर लेखिरहेको छु ।

साँस्कृतिक हिसाबले त लिम्बूनी यूवती त्यति कमजोर नहुनुपर्ने होइन र ?

अरु जातिका महिलाको अवस्थालाई हेर्दा लिम्बू महिला हरक्षेत्रमा अगाडि छन् साँस्कृतिक मनोवैज्ञानिक आत्मबल आत्मविश्वास तर पनि कहीँ न कहीँ सामाजिक संरचनाको कारणले गर्दा महिला दोश्रो दर्जाको नागरिक भएर बाँच्न परिरहेको छ । भलै ब्राम्हण परिवारको महिलाले जस्तै लिम्बू महिलाले िहंशाको शिकार कम हुनुपर्ला । यो वहसको विषय हो । समग्रमा देशको अवस्थालाई हेर्दा महिला पीडित नै छन् । दक्षिण एसियामै तेत्तीस प्रतिशत महिला संविधानसभामा पुगे त्यो सकारात्मक छ । तर त्यो शुरुवात मात्रै हो । अरु धेरै क्षेत्रमा महिला पिछडी नै छन् ।

पात्रलाई नेतृत्वदायी बनाउने कुरा गर्नुभयो के अब तपाइँको लेखन नारीवादीउन्मुख हुँदै गएको हो ?

लेखनमा 'जेन्डर'लाई अगाडि ल्याउन चाहन्न मान्छेको सम्बेदनालाई लेख्छु । महिलाहरु समाज राज्य र संस्कारबाट ज्यादै नै िहंशाका शिकार भएका छन् संवेदनशील अवस्थामा छन् । यसको विरुद्धमा लेख्दा नारीवादी हुन्छु भने म खण्डन गर्न चाहन्न ।

जेण्डरप्रति विमति चाहिँ किन ?

जेण्डर भनेको महिला र पुरुष होइन प्रकृति हो । तर हाम्रो समाजमा गलत अभ्यास भइरहेको छ । महिला भनेको चाहिँ भगवानले पनि अर्कै ग्रहबाट पठाएको जसरी व्यवहार भइरहेको छ । यो मान्य छैन ।

तपाइँ केही वर्षयता साचारिका समूह महिला सुरक्षा दबाब समूहजस्ता महिला अधिकारवादी संस्थामा समेत कि्रयाशील हुनुहुन्छु तपाइँ महिलावादी नै त हो नि ?

महिला र पुरुषभन्दा पनि समाजमा जुन वर्ग पछाडि परेको छ खालि त्यो चाहिँ केही जान्ने मान्छेहरुका कारणले सोझासिधाहरु उनीहरुको वशमा परेका हुन् । मैले यी संस्थामा आएर पछाडि परेको वर्गलाई समानरुपले अगाडि ल्याउन वकालत गरेको हुँ । महिलाको ठाउँमा पुरुष नै भए पनि यो त म गर्थेँ नै ।

तपाइँले कवितामार्फत् पनि महिलाका विषयलाई उठाउन सक्नुहुन्थ्यो होइन र ?

महिला भनेर कहिल्यै उठाइनँ होला मान्छेको सम्वेदनशीलतालाई चाहिँ पकि्रन खोजेँ हुँला । मान्छेले भोगेको जीवनलाई नजिकबाट बुझ्न खोजेँ । लेख्दै गर्दा म महिला हुँ भन्ने कुरा नै बिस्रन्छु ।

तपाइँको उपन्यासचाहिँ कहिलेसम्ममा बजारमा आउँछ त ?

हेरौँ सबैभन्दा पहिले त पात्र फर्किनुपर्यो । उसलाई ुलिडरशीपु पनि बनाउनु छ ।

प्रसंग मोडौँ तपाइँलाई 'रुमानी कवि' भन्छन् नि ?

मेरो लेखनमा ज्यादै प्रेमको सन्दर्भ आउँछ त्यसैले होला । तर म उहाँहरुलाई के भन्न चाहन्छु भने आफू बाँचेको संसारलाई एकचोटि शून्य प्रेमहीन भएर बाँच्नुहोस् अनुभव गर्नुहोस् त्यसपछि पक्कै पनि उहाँहरुले यसोभन्न छोड्नुहुन्छ । जो कविताको नाउमा राजनीति गर्छ त्यसको ठूलो बथान छ तिनीहरु भन्छन् यो के लेखेको आत्मरति लेखेको म उहाँहरुसँग बहसै गर्न चाहन्न ।

तपाइँका कवितामा अतृप्त प्रेम ज्यादा झल्कन्छ तपाइँको अहिलेसम्मको प्रेमको भोगाइ के हो ?

यसको खाँटी जवाफ नै छैन । म खालि अनुभूत गर्न सक्छु । जे जति व्यक्त गरेको छु कवितामै गरेको छु ।

तपाइँले आफ्नो 'संस्मरण बूढा रुखको' कृतिमा कविताको नाममा राजनीति भइरहेको आरोप लगाउनुभयो, विचाररिक्त साहित्यको कल्पना गर्नुभएको हो ?

कविता आफैँमा व्यापक विचार हो । म भन्छु विभिन्न वादहरु लादेर साहित्यको सौन्दर्यलाई भद्दा नबनाऊ । कविता भन्नु नै अनुभूत गर्नु हो बहस गर्ने होइन । जब तिमी बहस गर्छौ भने त्यसको हत्या गरिरहेका छौ ।

'परिवर्तन'मा भूमिका त विचारसहितको साहित्यको न हुन्छ ?

ठीक छ तर राजनीतिज्ञहरुले साहित्यलाई दास बनाएर जबर्जस्ती आफ्नो नारामात्र बनाउन खोजेका पनि त छन् ।

राजनीतिप्रति त्यति उदासीन हुनुपर्ने केही कारण छ कि ?

उदासीन होइन । साहित्य आफैँमा विचार हो । कुरा कहाँ बिगि्ररहेको छ भने विचारको ठेक्का लिएर हिँड्नेहरुले साहित्यलाई जबर्जस्ती लगाम लगाइरहेका छन् । समाजलाई सुशासित बनाउने मुख्य भूमिका राजनीतिको हुन्छ । भन्न खोजेको यति हो कि साहित्य र राजनीतिलाई एकै ठाउँमा ल्याएर नराख्नु । आफ्नैआफ्नै सौन्दर्य छ दुइटैमा ।

राख्नेले राखिरहेकै छन् ?

यहीनेर कुरो नमिलेको हो ।

तपाइँलाई अराजकको संज्ञा दिइन्छ कहिले पशुपतिनाथ डाँडामा जोगीसँग भाङ खाँदै हिँड्नुहुन्छ रे…

संसारको सबैभन्दा खराब मान्छे मै बन्न चाहन्छु । मलाई आनन्द् आउँछ के गर्ने ?

तपाइँभित्रको लेखक किन त्यस्तरी बरालिएको त ?

सायद यो जीवनमाथि थोपरिएका अनावश्यक दर्शनहरु थेग्न नसकेर होला । म जीवनलाई एउटा ढंगले भोगिरहेको हुन्छु । दार्शनिकहरुले जीवन र समाजलाई अर्कै ढंगले व्याख्या गरिरहेका हुन्छन् । जबसम्म सही जवाफ पाउँदिन तबसम्म यस्तरी नै हिँडिरहन्छ होला मभित्रको लेखक । त्यसको आनन्द नै बेग्लै हुन्छ ।

लेख्नु र त्यस्तरी जीवन जिउनुमा कुन बढी आनन्ददायी लाग्छ ?

तीभन्दा पनि लेखेका कविताहरुमाथि जीवन जिउनुमा बढी आनन्द आउँछ । लेखेका कविताहरुमा म जीवनलाई अनुवाद गर्दै छु ।

Friday, January 29, 2010

गुरुकुलमा कविताको जहाज





ओ मेरो देश
म हङकङ भइसकेछु

कि मेरो सिङ्गो शरीरमा
गन्हाउन थालेको छ आइडी

केही वर्षअघि 'डिपेन्डेन्ट'मा हङकङ पुगेका कवि हाङयुग अज्ञातले काठमाडौ गुरुकुलमा गतः वर्षको एक शनिबार यो कविता वाचन गर्दा उपस्थित श्रोता निक्कै भावुक भए । नहुन् पनि कसरी वाचित एकदर्जन एक कवितामा हङकङ दुरुस्तै उत्रिएपछि । हङकङ २१ औँ शताब्दीका मानिसहरुको स्वप्न सहर हो । त्यही स्वप्न सहरमा आधा दशक कटाउन लागेका कवि अज्ञातले त्यसलाई थप खुलासा गरे

कुनै लाहुरेको गफमा सुनेजस्तो
यो हङकङ
साँच्चैमा सुन्दर र सुखी छैन

यहाँका अग्ला भवनहरुमा
धेरै होँचा विचारहरु बस्तछन्
यहाँका सफा सडकहरुमा धेरै फोहोरी नियतहरु हिँड्दछन् ।

कवि अज्ञात गुरुकुलमा 'हङकङ अपरेसन'का लागि भने आएका थिएनन् । नेपाली साहित्यमा पचासको दशकमा चलेको सृजनशील अराजकता साहित्यिक आन्दोलनको नवौँ वर्ष गाँठको अवसरमा एकल कविता वाचन गर्दै थिए । सिर्जनशील अराजकताका एक अभियान्ता संस्थापक भएको नाताले यो मौका दिएका थिए कवि राजन मुकारुङ र उपेन्द्र सुब्बाले
। वर्षगाँठहरु 'सिण्डकेट प्रणाली'मा मनाउने योजनामुताविक हो या के हो ? दुई अभियान्ता अज्ञातकै सहपात्रको भूमिकामा मात्र देखिँदा त्यहाँ हल्का गाइगुइँ त भएको थिएन तर रु एक सय पचासको टिकटको अर्धकट्टि लिएका कविताप्रेमीहरुले खचाखच भरिएको हलमा कवि अज्ञातले राम्रैरी हल्लाए ।
श्रोतावृन्द सृजनशील अराजकताका नयाँ ब्राण्डका कविता सुन्न लालायित र पुराना कविता पो आइलाग्ने हुन् कि भनेर भयभित थिए । कवि अज्ञातको पालो प्रशस्त ठट्टाका साथ कहिले हँसाए त कहिले हङकङे दुःखले रुवाए र कतिपयलाई त 'नश्लीय बोधता'को आडमा अश्लील विम्बका कविता-पङ्त्ति दोहोर्याइदोहोर्याइ सुनाएर भलाद्मी श्रोता मनमा दिगमिग उत्पन्न गराए ।
अग्रज कवि श्रवण मुकारुङले 'नङ र निरङ्कुशता' अज्ञातको छोटो कविता वाचन गरेर कार्यक्रमलाई 'पम्प' हाल्नुअघि सानो ठट्टा 'म धेरै बोल्दिन सल्मान खाँन भनेको त काँदर खाँन पो परेछ भन्नु होला', मात्र के भनेका थिए कवि अज्ञातले कार्यक्रम अवधिभर ठट्टा गरिरहे ।
कवि अज्ञातले जति पनि वाचन गरे कविता ती सबै वास्तवमै ठट्टा थिए तर त्यसभित्रै बौद्धिकता, तर्क, दर्शन, कला, पक्षधरता र सौन्दर्यशास्त्र मुस्कुराइरहेका थिए ।
मुःजिक्नाको कविता एउटा शक्तिशाली साँस्कृतिक कविता जसलाई शुरुमै उनले वाचन गरे जसले श्रोतामा यति गहिरो छाप छोड्यो कि त्यो गुरुकुलमा कयौँ शताब्दीसम्म गुन्जिरहने छ । त्यसपछि वाचित उनका बाँकी कविता त्यस कविताअघि कम शक्तिशाली ठहरिए तर शक्तिशाली थिए ।

सोल्टिज्यूहरुले ठीकै भनेछन्
म पूर्णेको जून हुँ
म मखमली फूल हुँ
मनमनै कुरा गरेर
ऐनाले मुख छोपेर
अन्तिममा मुःजिक्ना बेस्सरी लजाई
सिङजाङगो फूलजस्तै लजाई ।

यूवा मेलाबाट ल्याएको ऐनामा आफ्नो अनुहार हेर्दा चल्तीफिर्तीका हिरोइन रेखा थापा, रेजिना उप्रेती, विपना थापालगायतका अनुहारजस्तो आफ्नो अनुहार नदेख्दा शुरुमा मुःजिक्ना एउटी लिम्बूनी केटीलाई हीनताबोध हुन्छ तर अन्तमा मुःजिक्ना सृजनशील अराजकताको नश्लीय बोधताको दर्शनमा पुग्छिन् र आफूलाई पूर्णेको जूनजस्तै सुन्दर पहिचान गर्छिन् । के मुःजिक्नाले उत्तरआधुनिक ऐना हेर्नु नै ठूलो गल्ती गरेकी थिइन् ? तर ऐना हेरिसकेपछि मुःजिक्नाले आफूलाई जसरी पहिचान गरेर साँस्कृतिक साम्राज्यवादलाई चुनौती दिइन् त्यो तारिफलाग्दो छ ।
मुःजिक्नाको कविता सृजनशील अराजकताको सबैभन्दा शक्तिशाली प्रतिनिधि कविता हो । नश्लीय बोधतालाई त्यति शक्तिशाली ढंगले सृजनशील अराजकहरुले प्रयोग गरेको अन्तिम कविता पनि यहीँ हो । सृजनशील अराजकहरुको आफ्नो अब्बल सौन्दर्यशास्त्रीय कविताको रुपमा यसलाई स्थापित गर्न आवश्यक छ ।
उपेन्द्र सुब्बा, राजन मुकारुङ अनि हाङयुग सृजनशील अराजकताका अभियान्ता हुन् । विचारका दृष्टिले हाङयुगका कविता अघिल्ला कृतिका कविताहरुभन्दा धेरै मूर्त र पक्षधरता लिएर आएका देखिन्छन् । यो कसैको अपेक्षा र प्रार्थना नभएर कवि स्वयंको विवशता किन होभने उनले हङकङ पुगेपछि लेखेका कविता 'बिग्रेको कम्युनिस्ट कवि'ले लेखेकोभन्दा बढी प्रगतिशील हुन थालेका छन् ।
प्राथमिकता के लाई दिने ? लेखकको आफ्नै रणनीति हुन्छ । हाङ्युकले आफ्नो पछिल्लो लेखनमा पूँजीवादले जन्माएको समस्या र पीडाहरुको रङलाई मज्जाले लिप्न थालेका छन् आफ्ना कवितामा,

यो पुरानो बस्तीहरुमा आइपुग्नलाई
उसका कविताहरुले दिनहुँ
बाटोमा धेरैधेरै बस्तुहरुसित साक्षात्कार गर्नुपर्छ
दिनहुँ फकाउँछन् किताब फालेर म्याडोनाल्डमा वर्गर बेच्नु
दिनहुँ फकाउँछन् यत्तै यो सहरको कुनै आलिशान फ्लैटमा बस्नु
दिनहुँ फकाउँछन् साउती मार्दै कस्मेटिक पसलका सामाग्रीहरुले
दिनहुँ फकाउँछन् पसलमा झुण्डेका डिस्काउण्टका पोष्टरहरुले-
यसकारण पनि
तु फू मा जङको एउटै चालमा अड्केको छ

समुद्रमाथिकै डुङ्गामा बस्ने, खाने जिविकोपार्जन गर्ने हङकङे आदिवासी जातिसँग सम्बन्धित कविता हो यो । कयौँपल्ट हङकङ सरकारले घर बनाएर आधुनिक सभ्यतामा घुलमिल गर्न लगाए पनि समुद्रको डुङ्गामै फर्कने यी जातिको चाल पूँजीवादी खेल माःजङमा अड्केको छ । विश्वका आदिवासीहरुको चाल यस्ता थुप्रै पुँजीवादी खेलमा अड्केकै छ ।
त्यस्तै उनको अर्को कविता मोहम्मद आलमको कविताले पनि पूँजीवादलाई गजब्बले व्यङ्ग्य गरेको छ । वास्तवमा यो कविता होइन कथा हो पाकिस्तानी बूढो मोहम्मदको जो आधुनिक सहर हङकङको स्ट्रिटमा बसेर जीवनको भीख मागिरहेछ । सत्तरी वर्षीय मोहम्मद रावलपिण्डीबाट अङ्ग्रेजमा भर्ती पाएर हङकङ आइपुगेको ४० वर्ष भएको छ । हङकङको परिवारिक संरचनाअनुसार वृद्धावास्थामा परिवारबाट स्वभाविक टुकिएर मोहम्मदको जीवनको बूढ्यौली उमेर हेनेसी रोडमा खसेको छ र जीवनको याचना गरिरहेको छ । आइडी डिपेन्डेन्टमा हङकङ उडेका झण्डै चालिस पुग्न आँटेका कवि अज्ञात उनलाई भेट्दा हतारमा तीस वर्ष बढी यसरी सोचिपठाउँछन्,

मैले पनि मोहम्मद आलमकै विवशता बेहोर्नुपर्नेछ
जब यौटा क्युरियो सामान बेच्दै
न्यूजिलैण्डबाट हङकङ घुम्न आएको
कुनै पर्यटकले ुओ तेिाजङ !ु भन्दै
थमाउने छ एक डलर
तब धेरै ढिला भइसकेको हुनेछ ।
आइडीमा हङकङ पुगेका, यहाँका आदिवासी संस्कृतिमा बाँचेका, विदेशिएकाहरुलाई कसरी हङकङले हेनेसी रोडमा पुर्याउँछ यो कविताले बकेको छ ।
हङकङ पुगेपछि अराजक कवि अज्ञात बढी सृजनशील र सम्बेदनशील हुन थालेको गुरुकुलमा वाचित उनका कविताले छनक दिन्छ । वाचनका क्रममा उनले भरपुर ठट्टा गरे त्यसको मनोवैज्ञानिक पक्ष धेरथोर त्यो पनि हो । समालोचक डा गोविन्दराज भट्टराईले उनका कवितालाई दामी को संज्ञा दिएका थिए वाचनअघि एक कार्यपत्र प्रस्तुत गर्दै । त्यो ठीकैजस्तो लाग्यो जब कवि अज्ञातले पाँच-पाँच सय हङकङ डलरका दुईवटा कविता पनि प्रस्तुत गरे । डा. भट्टराईले दर्शन कला र विचारको अब्बल प्रयोक्ताको संज्ञा पनि दिए उनलाई । हुन पनि कवि अज्ञात आफ्नो कविता वाचनका क्रममा साँच्चिकै कलात्मक देखिए । उपस्थित श्रोताहरुले भने उनलाई झेली कविको अर्को संज्ञा पनि थपिदिए किनभने उनले आफ्ना कवितामा आएका कतिपय प्रसङ्गहरुमा तुरुन्तै तात्कालिकता जोडे । म मालबाहक जहाज हुँ कवितामा केही कवि-लेखक नामहरु थिए वाचनको क्रममा उनले कार्यक्रममा उपस्थित बरिश्ठ हुँ भन्ने सबै कविहरुको नामलाई पनि मिलाइमिलाई उच्चारण गरिदिए र स्वयं कविहरुलाई हँसाइदिए ।
वास्तवमा उनको एकल कविता वाचन एकल कविता वाचनमाथिकै व्यङ्ग्य थियो । हरेक महिना एक दिन मिनरल वाटरसँगै एकल कविता वाचन हुने गुरुकुलमा उनले अन्तिमतिर खुट्टा पसारिपसारी कविता सुनाए प्रायः लामालामा कविता भएकाले होला उनी निक्कै थाकिसकेका थिए जस्तो कि उनले कवितैमा भने,


हज्जारौँहज्जार माइलको यात्रा गर्दै
यो बन्दरगाहमा
मानिसहरुका निम्ति
विचारका कण्टेनरहरु बोकेर
आइपुगेको यौटा मालबाहक जहाज मात्र
……
मैलै भर्खरै यो बन्दरगाहमा
कविताहरुको कण्टेनर ओरालेको छु
र थाकेर छालहरुसित हिँड्दाहिँड्दा……

(निकै पुरानो लेख है यो)

Monday, January 4, 2010

प्रश्न

यो देशमा
आत्महत्याको बिकल्प के हुन सक्छ ?
सरकार सँग प्रश्न सोधीरहेछन् यूवतीहरु

वृद्धा वृद्धहरु पनि
तत्काल मर्न चाहान्छन्

यो देशमा
आत्महत्याको बिकल्प के हुन सक्छ ?

हामी युबाहरुको पनि प्रश्न उही हो ।

Sunday, January 3, 2010

सहिद

सम्पादक महोदयले
कवितालाई पटक-पटक सम्भोग गर्यो
र देशको संबिधान पुस्तिका पल्टाएर
हठात् झस्कियो-
ऊ विल्कुल बलात्कारी झैं देखिन्थ्यो ।

अखबारको अदालतमा
अक्षरहरुलाई
न्याय गर्न चाहेन
फा“सी दियो
कवितालाई
बेपत्ता पार्यो एकाएक ।

सम्पादक महोदयले
अखबारको मुखपृष्ठमै
राजकुमारीको नांगो नितम्ब छाप्यो
विष्णु अवतारको प्रार्थना छाप्यो
असुरिक्षित सहरमा
साताको राशीफल छाप्यो
कामुक सहरमा सिनेमाहरुको अश्लिल नामावली
दरबारमा आयोजित रात्रीभोजको सूचना
अनि भगवत् महायज्ञको निमन्त्रणा
समाचारमा राजा छाप्यो ।

अखबारमा
कविता नागरिक भएर बा“च्न सकेन ।

कवितामा
मिचिएको सिमाना
मारिएका सहिदका सपना
बेचिएका नदीका पोल
र लेण्डुप दोर्जेहरुको हुलिया खुलाइएको थियो
कविताले
मेरो इतिहास र मेरो विर्यको रंग
भनौं न थेप्चो नाक, चिम्सो आ“खा र रातो वर्ण्र्
अर्थात म हुनुको पहिचान "एक्स्पोज" गरेको थियो
र त
सम्पादक महोदयले
कविताको जघन्य हत्या गर्यो
एउटा कविको एउटा कविता
यसरी इतिहासमा सहिद भएर गयो ।

हाँसो

त्यसो त हाँस्न कहाँ पाइन्छ र -

आइन्दा दाँत नदेखाउनू !
चुप रहनू !!
क्षितिजजस्ता ओठहरु नखुलाउनू !!!
बहुराष्ट्रिय कम्पनीको ‘टुथपेस्ट’ सरकार
निकम्मा ‘बु्रस’
अध्यादेशले गीजा घोटेर
फिंज काडी-काडी हाँस्दछ- खित्का प्रोपोगाण्डा ।

आइन्दा आँखामा योवनको मुस्कान नबाल्नू !
ढुक्ढुकीको गति राम्ररी सम्हाल्नू !!
तर, हाँसेकै छन् जङ्गलमा फूलहरु
म्यूजियममा टाँगिएका बादशाहका खोपडीहरु
हाँसेकै छन् दन्तेकथाहरुमा
कथित देवी अनि शूम्भ निशूम्भहरु ।

नेता महानगरीको गाईजात्रामा हाँसिरहेछन्
जनता गाईजात्राको महानगरीमा हाँसिरहेछन्

सरकार
मुस्कुराइरहेका यूवकका हिमालजस्ता दाँत गनिरहेछ
र, गनिरहेछ गोलीका दानाहरु ।

नगरकै भारी महङ्गो नगरबधु
बडो भद्दा हाँसिरहेछ-
सम्भोग पछि स्खलित मन्त्रीज्यूको यौनाङ्ग हेरेर
सरकार देखेर
म पनि त हाँसिरहेछु ।